صادرات فرش دستباف ایران در آستانه نابودی؛ هند جایگاه ایران را تصاحب کرد

صنعت فرش دستباف ایران که زمانی یکی از مهم‌ترین ارکان صادرات غیرنفتی کشور بود، این روزها با چالش‌های بی‌سابقه‌ای روبه‌رو شده است. کاهش شدید صادرات، از دست دادن بازارهای جهانی و رقابت شدید کشورهای دیگر مانند هند و افغانستان، وضعیت این صنعت را در شرایط بحرانی قرار داده است. به گفته مرتضی حاجی‌آقامیری، رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع دستی اتاق بازرگانی ایران، سیاست‌های داخلی نادرست و تحریم‌های بین‌المللی اصلی‌ترین عوامل سقوط این صنعت هستند.

کاهش چشمگیر صادرات فرش دستباف ایران

بر اساس آمار ارائه‌شده، صادرات فرش دستباف ایران که در سال ۱۳۷۳ سهمی ۴۴ درصدی از کل صادرات غیرنفتی داشت، امروز به زیر ۱۰۰ میلیون دلار رسیده است. در سال ۱۳۹۶، پیش از اعمال دور جدید تحریم‌های آمریکا، صادرات فرش ایران ۴۲۶ میلیون دلار بود. اما با اعمال تحریم‌ها و سیاست‌های داخلی مانند پیمان‌سپاری ارزی، ارزش صادرات به شدت کاهش یافت و در سال ۱۴۰۲ به تنها ۳۹.۷ میلیون دلار رسید.

تأثیر پیمان‌سپاری ارزی بر صادرات فرش

یکی از مهم‌ترین دلایل کاهش صادرات فرش دستباف ایران، پیمان‌سپاری ارزی است. بر اساس این سیاست، صادرکنندگان ملزم هستند ارز حاصل از صادرات را به کشور بازگردانند، حتی اگر محصولات آن‌ها هنوز به فروش نرفته باشد. حاجی‌آقامیری معتقد است که این سیاست، شبکه انتقال ارز صادرکنندگان را از بین برده و باعث کاهش توان رقابتی فرش ایران در بازارهای جهانی شده است.

مشکلات بازگرداندن فرش‌های انباشته‌شده

یکی دیگر از مشکلات مطرح‌شده در این صنعت، تبصره ۱۲۱ آیین‌نامه اجرایی امور گمرکی است که مانع بازگرداندن فرش‌های انباشته‌شده در بازارهای خارجی به کشور می‌شود. این فرش‌ها که به دلیل کاهش قیمت در بازارهای خارجی فروش نرفته‌اند، می‌توانند پس از بازگشت به ایران تعمیر و مجدداً عرضه شوند. اما محدودیت‌های موجود این فرصت را از تولیدکنندگان و صادرکنندگان گرفته است.

از دست دادن بازارهای جهانی به رقبا

به گفته حاجی‌آقامیری، امروز بازار جهانی فرش در اختیار هند قرار گرفته است. هند توانسته است بازار آمریکا، که ۴۴ درصد صادرات جهانی فرش را تشکیل می‌دهد، به تصرف خود درآورد. هندی‌ها با تغییر ذائقه مشتریان و ارائه محصولات متناسب با نیازهای بازار، جایگاه ایران را تصاحب کرده‌اند. حتی اگر درهای بازار آمریکا به روی فرش‌های ایرانی باز شود، بازگرداندن این بازار به تلاش، زمان و هزینه زیادی نیاز دارد.

علاوه بر هند، ترکیه و افغانستان نیز از دیگر رقبای ایران در این حوزه هستند. در مورد افغانستان، قاچاق فرش‌های این کشور به ایران و عرضه آن‌ها با کیفیت و قیمت پایین‌تر در بازار داخلی، آسیب دیگری به صنعت فرش ایران وارد کرده است. همچنین، سرمایه‌گذاری‌های آمریکا در صنعت قالیبافی افغانستان طی سال‌های اخیر، این کشور را به یکی از رقبا در بازار جهانی تبدیل کرده است.

کاهش اشتغال در صنعت فرش

یکی دیگر از تبعات بحران صنعت فرش، کاهش اشتغال در این حوزه است. به دلیل عدم اجرای بیمه اجتماعی برای قالیبافان و شاغلان صنایع دستی شناسه‌دار، بسیاری از این افراد از حداقل حقوق و حمایت‌های لازم محروم شده‌اند. حاجی‌آقامیری هشدار داده است که این مسئله باعث کاهش اشتغال ۲ میلیون نفری در این صنعت شده است.

تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی

فرش دستباف ایران پس از انقلاب در سه دوره توسط آمریکا مستقیماً تحریم شد. این تحریم‌ها نیمی از سال‌های پس از انقلاب را در بر گرفته‌اند و دسترسی ایران به بازارهای جهانی را به شدت محدود کرده‌اند. به گفته حاجی‌آقامیری، در شرایط فعلی حتی صادرات دوباره فرش‌های ایرانی به بازار آمریکا امکان‌پذیر نیست، زیرا ارزیابان فرش در آمریکا به خوبی با تکنیک‌های فرش ایرانی آشنا هستند و از ورود این محصولات جلوگیری می‌کنند.

پیشنهادات بخش خصوصی

حاجی‌آقامیری تأکید می‌کند که بخش خصوصی آمادگی دارد مشکلات صنعت فرش را به صورت دسته‌بندی شده به مقامات مسئول ارائه کند. او معتقد است که برای نجات این صنعت، باید سیاست‌های داخلی بازنگری شوند و برنامه‌های حمایتی مؤثرتری اجرا شوند.

صنعت فرش دستباف ایران با چالش‌هایی چون تحریم‌های بین‌المللی، سیاست‌های داخلی ناکارآمد، کاهش صادرات، رقابت شدید جهانی و از دست دادن اشتغال مواجه است. برای بازگرداندن جایگاه این صنعت در بازارهای جهانی، نیاز به اصلاح سیاست‌ها، حمایت از تولیدکنندگان و سرمایه‌گذاری در بازاریابی بین‌المللی وجود دارد. این اقدامات می‌توانند به احیای یکی از نمادهای فرهنگی و اقتصادی ایران کمک کنند.